Jordanië in geuren en kleuren, een zinnenprikkelende reis
Even voorstellen
Lieve lezers,
“Jordanië in geuren en kleuren” het e-book, wordt je aangeboden door het team Jordan Desert Journeys, in samenwerking met een aantal van onze gasten.
Met Jordan Desert Journeys beleef je Jordanië intens. Wanneer mogelijk, ecologisch reizend.
Op zoek naar de ziel van het nomadische Bedoeïenenleven.
JDJ is gespecialiseerd in woestijnreizen en retraites door de Wadi Rum, met paarden, kamelen, te voet of met de pick-up.
Ben je op zoek naar de Jordanië hoogtepunten en onontdekte pareltjes? Met een op maat gemaakte reis, kun je die helemaal naar jouw wens en budget samenstellen.
Laat je je graag verrassen en ga je mee op unieke reizen, kijk dan ook naar de groepsreizen met gast hostessen die samen met ons een enig in hun soort reis hebben samengesteld.
Bij JDJ kun je kiezen uit 16 verschillende thema’s, die je in je reis kunt verwerken.
JDJ biedt voorbeelden van individuele reizen voor kleine groepen of individueel waar je op kunt inschrijven.
Of je stelt je eigen groep samen en eventueel een maatreis voor de specifieke wensen van jouw groep.
Reis je het liefst alleen, en wil je wel je reis goed organiseren? Op de groepsreizen na kan iedere reismogelijkheid op de website individueel gemaakt worden.
Een klein team maakt iedere reis persoonlijk.
Via contacten met de bevolking zie je vanzelfsprekend het echte gezicht van Jordanië.
Waarom reizen met Jordan Desert Journeys?
Abdullah Al Zwaydeh is dé kenner van de woestijn. Geboren en getogen ín de woestijn neemt hij je mee in deze uitgestrekte woestijn, de Wadi Rum en er omheen én in zijn Bedoeïenenleven. Puur, basic, echt zoals het Bedoeïenenleven in de woestijn is. Met grote liefde voor zijn dieren.
Brenda van den Brink komt sinds 2003 in Jordanië om zich er in 2009 te vestigen, in een tent in de woestijn. Inmiddels in een huis met veel zwerfdieren om haar heen.
In 2010 hebben Abdullah en Brenda elkaar gevonden om samen met gasten woestijnreizen te maken en te bieden. Vanaf 2015 is de website online gekomen en zijn er meer soorten reizen organisch ontstaan.
Brenda is verliefd geworden op de woestijn, haar passie zijn dieren met het edele paard op de eerste plaats. Al snel zijn daar de elegante kamelen bij gekomen en nu zelfs zwerfhonden die met je mee kunnen wandelen door de woestijn. Dieren kunnen je zoveel vertellen op een telepathische manier en door hun gedrag. Zij worden ook ingezet tijdens de retraites als het jou aantrekt. De therapieën die ze in Nederland al gaf zijn nog werkzamer in de woestijn die een energetische werking heeft op mensen. Bedoeïenen die hun leven grotendeels in de woestijn doorbrengen hebben hun wijsheid gekregen door de stilte en het eenvoudige leven in de natuur. De reizen met Abdullah en Brenda zijn ontstaan uit die liefde voor het pure leven en de dieren. En dat delen ze graag met jou. Vaak ver weg van de toeristische routes.
Thuis in de woestijn
Voel jij je thuis in deze “setting”, neem gerust contact op om nader kennis te maken voorafgaande aan jouw reis door Jordanië of laat je inspireren door de voorbeelden op de website.
Liefs uit de woestijn,
Team Jordan Desert Journeys
Waarom dit Jordanië reisboek?
Om je een indruk te geven waarom andere reizigers voor Jordanië kiezen. En vooral mee te genieten hoe zij in geuren en kleuren hun persoonlijke Jordanië ervaringen delen. Hun Jordaniëreis uitgebeeld en verteld in foto’s en verhalen.
Jij kunt zo in hun voetsporen treden of je eigen unieke reis (laten) samenstellen. Met een glimlach op mijn gezicht heb ik genoten van alle verhalen en veel avonturen opnieuw beleefd.
Op veel vragen die regelmatig worden gesteld krijg je meteen een antwoord hoe iemand dit heeft ervaren zoals:
Hoe is het om meer dagen in de woestijn door te brengen.
Kun je alleen naar Jordanië reizen?
Het verhaal van een moeder-dochter reis.
Een retraite, hoe gaat dat in de woestijn.
Is Jordanië een fotogeniek land?
De ervaring van een overnachting onder de sterren.
In contact komt met de vrouwen van Jordanië.
Hoe kan ik me een paarden- of kamelen reis voorstellen?
Is Jordanië de moeite waard om te gaan duiken?
Hoe is het om tijdens de Ramadan door Jordanië te reizen.
Hoe gaat men om met dieren in Jordanië.
En met afval.
Kun je in Jordanië een pelgrimsreis maken?
Vrijwilligerswerk als missie.
Kun je echt de stilte vinden in de woestijn en er tot rust komen?
Hoe is de Jordaanse keuken?
Staat jouw vraag er niet bij? In de FAQ Jordanië lees je de veel gestelde vragen met antwoorden.
Het team van Jordan Desert Journeys wenst je veel leesplezier. Krijg je meteen zin om naar Jordanië te komen dan mag je altijd contact met ons opnemen voor al je vragen of een reisadvies.
– Mede oprichter Jordan Desert Journeys, woestijnreizen en retraites-
Inhoudsopgave in hoofdstukken
Jordanië in geuren en kleuren – Brenda van den Brink
Arabische Therapieën in Jordanië – Arjan Mulder
Wadi Rum memories – Lisan Traas
Reset met kamelen – Nynke Laverman
De verwachting en de pannenkoek – Anika Redhed
Christenen en moslims pelgrimeren naar de voetafdruk van dezelfde heilige – Mariëtte van Beek
Kasteelheer – Ada Rosman Kleinjan
Dagboek fragmenten – Imke Ligthart
Duiken in de Rode Zee – Debby van den Helder
Nagenietfactor 30 – Astrid de Bruin
Niets en toch alles – Dyenne Borst
Sense Jordan – Hemera Margrieta
Zoektocht – Tamar Malinoff
De smaak van Jordanië – Brenda van den Brink
1. JORDANIË IN GEUREN EN KLEUREN – BRENDA VAN DEN BRINK
Een zinnenprikkelende reis
Laat ik beginnen met mijn dankbaarheid uit te spreken naar al die mensen die een openhartige bijdrage hebben geleverd aan dit “reisboek”. Ieder komt met een verschillend doel naar Jordanië en kijkt met andere ogen naar het land. Ervaart het land op een eigen unieke manier. Je hoort steeds een ander verhaal, de een gaat in op details, de ander zet iets speciaals in het licht en weer een ander geeft een globaal overzicht. Dit boek is uniek, geschreven door verschillende reizigers die in Jordanië zijn geweest.
Kleuren
In “Jordanië in geuren en kleuren” vormen al deze mensen een prachtig gekleurd palet. Met verschillende penseelstreken creëren zij een diversiteit aan Jordanië ervaringen. Samengebracht tot een kleurrijk geheel in de vorm van een boek.
Geuren
Iedere plaats heeft een specifieke geur die een herinnering naar boven brengt als deze geur je neus of smaakpapillen weer bereikt. Omdat smaak een prominent zintuig is om herinneringen vast te houden zijn er aan het eind een paar recepten opgenomen om thuis alvast of alweer deze specifieke geuren en smaken terug te halen. Kruiden en kruidencombinaties spelen daar natuurlijk een grote rol in.
De kleuren en geuren en de combinaties spelen een belangrijke rol in herinneringen. Eigenlijk alle zintuigen, ook de smaak, het gehoor, de tast. Een wolkje lavendel brengt je terug in de lavendelvelden, of in je kledingkast. Een bepaald muziekje dat ooit je favoriete song was op de radio brengt je even terug in die tijd.
Zo is het ook met reizen, je bent zo weer terug als je jouw reis met je zintuigen in de “aan” stand beleeft.
Of je neemt Jordanië mee in je hart om nooit meer kwijt te raken.
Verbinding
Samen een boek schrijven over Jordanië is een uitdaging en tegelijk een verbinding van prachtige mensen die elkaar vaak nog niet kennen. De een vult de ander aan om zo een veelzijdig boek over Jordanië te creëren met meerdere aspecten die je kunnen aanspreken. Verbinding is zeker in deze bijzondere tijd de sleutel naar de toekomst. Onbekende mensen op straat met wie je ineens een interessant gesprek voert dat meteen een diepte raakt waar anders beleefdheden uitgewisseld worden. De samenwerking raakt me diep, al die mensen die Jordanië een warm hart toedragen en zonder er over na te hoeven denken meteen de pen ter hand nemen om hun ervaring en reis met jullie te delen.
Veelzijdige natuur in Jordanië
Op reis ben je vaak meer buiten dan thuis. De natuur trekt en je wilt zeker in de zon of de warmte. Als woestijnland in het Midden-Oosten heeft Jordanië van beiden veel, terwijl de meeste steden zo’n echt Arabische sfeer hebben.
Het land is rijk aan diversiteit. Iedere woestijn is verschillend. Van lieflijke rode en gele woestijnen in het zuiden tot donkere zwarte basalt woestijnen in het noordoosten. De bergen zijn overal verschillend en markeren een gebied. In het oude Moab zie je voornamelijk ronde geel/beige vormen met diepe dalen, met groene stipjes bespikkeld. Je vind er ook veel natuurlijke watervallen en waterlopen in de kloven. Moab grenst aan de Dode Zee, het diepste punt ter wereld met veel hoogteverschil. Edom waar het huidige Petra ooit de hoofdstad van was, heeft andere kleuren, grillige bijna onbegaanbare bergen. Waar rood, geel en zwart de voornaamste kleuren zijn. Ammon met Amman als hoofdstad vormt het dichtstbevolkte gebied van Jordanië.
Buiten deze gebieden zie je het groene vruchtbare noorden ten oosten van de rivier de Jordaan. In het zuiden bij Aqaba is de Rode Zee, omfloerst door de hoge onbegaanbaar lijkende purperen bergen. En een kleurenpracht aan koralen en vissen in de zee. Voor je uit, over de bergen in het zuiden vind je Saoedi-Arabië. Ten westen over een kleine strook land liggen Israël en Palestina. Ten zuidwesten over de Rode Zee ligt het schiereiland de Sinaï dat tot het Afrikaanse Egypte behoord. De bergen aan beide zijden bewaren de geheimen die de Great Rift, waar de Dode Zee een onderdeel van vormt, al heeft meegemaakt. Zullen we ooit te weten komen wat zich hier werkelijk heeft afgespeeld?
Lappendeken
Jordanië is als een oude lappendeken. Hoewel het land “pas” ruim honderd jaar oud is maken alle kleuren, alle lapjes onderdeel uit van een groter geheel dat geen moderne grens kan tegenhouden. De oorspronkelijke Bedoeïenenstammen die in dit gebied huisden of met hun dieren door de woestijnen zwierven zijn nog steeds een belangrijk onderdeel van de bevolking. In de loop van honderden jaren zijn in dit, als veilige haven bestempelde terrein ontelbare andere volken neergestreken die allemaal hun plekje hebben verworven in de maatschappij. Het Jordanië van nu is een kleurrijk geheel van volkeren die er korter of langer hun verblijf vinden en Jordanië een unieke plaats in de wereld geven als vredig land naast Israël dat meer bestempeld wordt als westers land te midden van het Arabische volk. Deze woorden creëren een verdeeldheid die al meer dan honderd jaar voelbaar is en nog steeds veel leed brengt onder de onderdrukte Palestijnse bevolking op een steeds kleiner wordend stukje land. Gebaseerd op een paar pennenstreken ruim 100 jaar geleden die de geschiedenis van een deel van de aarde hebben veranderd. Jordanië laat iedereen binnen die moet vluchten uit zijn eigen land en verwelkomt mensen uit de hele wereld die een tijd in Jordanië komen werken of er langer willen zijn. We leven nu in een tijd waar de geschiedenis rijp is voor herschrijving. Al weten we nog niet de werkelijke geschiedenis, deze zal vast veel gaan openbaren. Mijn ideaal is vredige toekomst voor alle volken die nu leven op deze aarde in het land waar ze zich thuis voelen.
Behulpzaamheid
Alsof we in een ander soort maatschappij leven. Mensen waren hier altijd al heel behulpzaam maar in deze nooit eerder meegemaakte tijden waar veel, soms wel, soms niet, mogelijk is merk je een nog grotere behulpzaamheid. Uiteindelijk zullen we gezamenlijk meer kunnen bereiken dan alleen en zie je op dit moment allerlei gemeenschapsinitiatieven overal ter wereld als paddenstoelen uit de grond schieten. Veel wordt gedeeld en uitgewisseld zodat meer mensen hun leven kunnen blijven leiden in deze bijzondere tijden. Ik voel dat er verandering aan zit te komen die een ander wereldbeeld zal scheppen, dat het waard is om nu al meer dan een jaar niet tot nauwelijks te kunnen werken zoals voorheen. Voor mij is daar veel voor in de plaats gekomen. Uit het niets werd aan zwerfhonden en -katten de weg gewezen naar mijn huis. Ik kan nu zeggen dat ik een kattenhotel heb met een aantal lieve “waakhonden” voor de deur. Ik ben blij met ze en dat is wederzijds.
Dit boek wordt gratis aangeboden door Jordan Desert Journeys, het verteld het andere verhaal over Jordanië, door mensen die het land bezocht hebben. De hartverwarmende verhalen zorgen dat ik met een grote glimlach zit te schrijven. Ik wens jullie veel plezier met het lezen van de persoonlijke verhalen die Jordanië in geuren en kleuren op de kaart zet.
2. ARABISCHE THERAPIEËN IN JORDANIË – ARJAN MULDER
Wat een heilzame omgeving! Wat een heerlijke behandelingen! En de mensen om me heen? Die zorgen ervoor dat ik me hier helemaal thuis voel. Wat kan ik me nog meer wensen. Nou misschien gezond en eerlijk eten en mensen om me heen die nooit haast hebben. Dank je wel Brenda! Jij zorgt dat ik als herboren terugkom uit Jordanië.
Arabische therapieën
Het is 2010 als ik Brenda voor het eerst ontmoet. Ik heb haar ongelooflijke verhaal gelezen en ik móet haar gaan zien. Welke vrouw laat nu in Nederland alles achter voor een definitief vertrek naar de woestijn van Jordanië? Ze heeft tot dat moment een goed lopende schoonheidssalon in Nederland, maar verruilt haar familie voor het bedoeïenen-leven. Zo iemand wil ik heel graag ontmoeten. Ik ken een vergelijkbare geschiedenis, via het boek van de Nieuw-Zeelandse Marguerite van Geldermalsen, over haar leven met bedoeïenen in de woestijnstad Petra. Maar het verhaal van Brenda is minstens zo bijzonder…
Op mijn eerste dag in Wadi Rum neemt Brenda me direct mee de woestijn in. Met een kist vol wellness-spullen, een matras en een stapel witte handdoeken zoeken we een plekje in de schaduw. Het is november maar in de woestijn nog altijd erg heet. Brenda: “Voor de Kasaath Hawa massage gebruik ik omgekeerde glazen die ik vacuüm maak boven een vuurtje. Het is een oude Arabische techniek en mijn ‘bedoeïenen-moeder’ heeft het me geleerd. De Khiaahh Milhh massage gebeurt met stempels van ongebleekte katoen die worden gevuld met Dode Zee zout en warme amandelolie. Daarmee stimuleer ik punten op het hoofd, het gezicht, hals, nek, schouders en rug.” Als de zon al bijna onder is en we op een open vuur in de woestijn een potje salie-thee maken, volgt ter afsluiting nog een massage met honing en Jadestenen. Wat is dit mooi…
Ik ben als wellness-journalist altijd opzoek naar bijzondere behandelingen. Brenda heeft zich gespecialiseerd in Arabische therapieën en het is geweldig om die te ondergaan in de omgeving die daarbij hoort. Al snel blijkt dat de omgeving en de uitstraling van Brenda voor mij inderdaad minstens zo ‘geneeskrachtig’ zijn als de vacuüm glaasjes. Wat is die persoonlijke aandacht geweldig! Brenda neemt me zelfs mee naar de thermale bronnen van Ma’in, waarin koning Herodes ooit zwom.
Retraites in de woestijn
Als ik in december 2017 terug ben in Jordanië bezoek ik Brenda opnieuw. Brenda heeft voor mij een rondreis geregeld met een lokale gids-chauffeur. Dat is een feest! Het is inmiddels mijn derde bezoek aan Jordanië. Na een reis langs talloze oudheden eindig ik dit keer met een retraite in de Wadi Rum woestijn. Als voorbereiding daarop ben ik eerst nog een nacht in de vrieskou in het verlaten bergstadje Dana, waar het kerstdiner bestaat uit falafel met humus en een salade. In een dikke winterjas doorsta ik de gierende koude wind! De rust die nodig is voor de woestijn-retraite komt alvast over me…
In de Wadi Rum woestijn warm ik de volgende dag al snel weer op. De zon brandt als we de kamelen gereed maken voor onze tocht. Brenda en de kamelen nemen me een paar dagen en nachten mee de eenzaamheid in: lange tochten overdag en daarna slapen onder de sterren. Het wordt een trip om nooit te vergeten: koken op een vuurtje van gesprokkelde takken, uren naar de nachtelijke hemel kijken, filosoferen over het leven, en alles horen over het nomadenbestaan. Dit zou iedereen een keer moeten ervaren… Een woestijn-retraite is echt back-to-basic en een geweldige bron van rust.
Zen en de kunst van het kameel rijden
Brenda kan lezen en schrijven met de kamelen. En dat is maar goed ook. Het zijn koppige eenkennige dieren die wel een beetje leiding kunnen gebruiken. We rijden daarom in karavaan, waarbij de dieren met touwen aan elkaar zijn gekoppeld. Brenda leidt vanaf de voorste kameel de hele karavaan. Als ik voor de foto’s probeer om zelf met de dieren aan de hand te lopen, merk ik pas hóe koppig ze zijn. Ik ga snel terug in de karavaan: blijven zitten, niet nadenken, mee hobbelen en accepteren dat Brenda de baas is en ik niets over de dieren te vertellen heb.
Na drie dagen tussen niets anders dan zand en rotsen, merk ik hoe rustgevend dit is. Mijn denken stopt, mijn zintuigen staan helemaal open en ik ben één met de woestijn. Praten met de anderen is lastig in een karavaan, maar de behoefte daaraan is er ook helemaal niet meer. Gewoon zijn. Niet denken. Niets doen. Meebewegen met het schip van de woestijn. Links, rechts, als de golven in een echte oceaan. Wat een authentieke ervaring. Brenda: je bent geweldig. Ik kom zeker terug.
Ik ben een beetje geboren voor het avontuur en mijn liefde voor woestijnen begon al rond mijn 22e toen ik als vrijwilligster werkte in de Negev woestijn in Israël.
Toen mijn lieve vriendin Brenda vroeg of ik een aantal weken voor haar hond, de paarden en de katten wilde zorgen in haar huis in een woestijndorpje in de Wadi Rum, hoefde ik daar niet lang over na te denken. Wat een heerlijk vooruitzicht! Een kans om de Wadi Rum te zien en te mogen zorgen voor een Saluki, een pracht hond die nog erg dicht bij zijn natuurlijke roots staat. Een prachtige uitdaging… het echte woestijnleven proeven samen met de dieren.
Op elkaar aangewezen
Zo gezegd zo gedaan en na mijn aankomst was ik de volgende dag al alleen met Wurad die ik later omgedoopt heb tot prins Wurad want dat was hij. Een echte prins..
Vanaf het begin waren we vrienden en waren we op elkaar aangewezen. Dagelijks een wandeling in de ochtend waarbij we de omgeving verkenden en s ’avonds een wandeling van een klein uurtje om zijn eten te halen in het kamp, en meestal weer een uurtje terug. (soms kregen we een lift terug naar het dorp.) Dwars door de woestijn en moederziel alleen maar altijd in de wetenschap dat Wurad dicht bij me was.
Hij wist de weg en wachtte geduldig op me, vooral in het begin toen ik nog moest wennen aan de hitte en de zandduinen die we over moesten klauteren. Wurad was mijn maatje met wie ik drie en een halve week alles deelde. Zelfs het flesje water onderweg…
Ik had mijn bed buiten gezet in verband met de hitte in de heetste tijd van het jaar. Wurad sliep naast me en het liefst was hij bij me in bed gekropen wat hij stiekem ook wel eens deed. In elk geval zorgde hij ervoor dat ik maar mijn hand hoefde uit te steken om te weten dat hij er was. En andersom…
Voor elkaar door het vuur
Dichtbij huis woonde een roedel wilde honden en nadat Wurad ze verzekerd had dat het goed was en dat ik bij hem hoorde lieten ze ons altijd zonder problemen doorlopen. Zelfs toen er puppy’s waren mocht ik dicht bij komen en soms zaten de puppy’s ‘s ochtends al te wachten tot we er aan kwamen. De aanwezigheid van veel wilde honden en andere woestijndieren was een uitdaging op zichzelf. Wurad en ik gingen voor elkaar door het vuur en zo gebeurde het dat ik ook een keer voor hem in de bres heb moeten springen in gevecht met wilde honden en hem een tijd lang op schoot heb gehouden tot hij weer enigszins tot rust was gekomen. Zomaar in the middle of nowhere. Daar ontstond een band voor het leven en daarna…
Een andere keer, toen de roedel dicht bij huis een nieuwe man had, zorgde Wurad ervoor dat mij niets kon gebeuren door tussen ons in te gaan staan. Zomaar…stil…, wachtend tot ik veilig voorbij was. De taal van de honden onder elkaar heeft me erg gefascineerd. Prachtig om te zien. De wilde honden (Canaan honden) zijn erg intelligent maar doordat ze door mensen niet erg netjes behandeld worden zijn ze gereserveerd en op hun hoede wat begrijpelijk is. Als je eenmaal hun vertrouwen hebt gewonnen zullen ze voor je door het vuur gaan. Het zijn erg gevoelige en tegelijkertijd vrije dieren.
De hond in de Jordaanse samenleving
Mensen en wilde honden; een verhaal apart in het harde leven van de woestijn. Enerzijds gooien ze stenen naar de honden en is de omgang met dieren niet te vergelijken met de omgang die wij hier in het rijke westen kennen. Anderzijds wordt eten wat over is ‘s avonds buiten gezet voor de wilde dieren zodat ze kunnen eten. De wet van de woestijn is dat je toch altijd voor elkaar zorgt. Dat vond ik erg mooi.
Zo ben ik ook een keer de confrontatie aan gegaan met een groepje jongeren toen ik per ongeluk met Wurad in het dorp terecht kwam tijdens 1 van onze zwerftochten en zij stenen naar ons begonnen te gooien. Dat maakte mij zo boos dat ik stenen terug ben gaan gooien. Woest was ik!
Verbinding
‘s Avonds werd ik bij de laatste korte wandeling met Wurad aangehouden door een paar van die jongens. Ik was gelijk alert. Het bleek dat ze hun excuses aan wilden bieden voor hun gedrag. Wurad was op zijn hoede maar verliet zich op mij en toen ik de jongens vroeg of ze Wurad eens wilden aaien liet hij dit gelaten toe. Het gevoel wat mij dit gaf is niet in woorden uit te drukken. Een eerste kleine stap naar verbinding tussen mens en dier. Hoe klein ook; het was een stapje!
Communiceren via de hond naar jezelf
Ik kan uren vertellen over de tijd die ik daar beleefd heb. Samen met Wurad en de poezen die ‘s avonds kwamen eten. Elke dag was weer een cadeautje en gaf me meer inzicht in het leven in de woestijn en de dieren die daar wonen. De hardheid van het bestaan, het overleven, de taal tussen de honden onderling en het gevoel dat ik op de een of andere manier het recht moest verdienen daar aanwezig te zijn, getolereerd te worden in hun leven, hun wereld. En daarmee leerde ik ook een heleboel over mezelf.
Leerde ik om terug te gaan naar de basis, het wezen, het zijn… Het is moeilijk om in woorden uit te drukken. Het is alsof je weer leert communiceren op een ander, dieper niveau. Het niveau van gevoel, respect en rechtvaardigheid. Naar jezelf toe maar ook naar de wereld om je heen met alle hardheid en schoonheid die voorhanden is.
Wurad is altijd nog steeds een beetje bij me. Soms kan ik zijn aanwezigheid nog voelen. Heel bijzonder…
Terug naar Jordanië
Twee jaar later ben ik terug gegaan naar de Wadi Rum. Dit keer tijdens een vakantie met mijn dochter. Ik wilde nu heel graag ook meer van het land zien maar toch zeker ook terug naar de Wadi Rum.
Ik vergeet nooit de eerste aanblik van het prachtige woeste landschap die keer. Ik werd door emoties overmand en de tranen stonden in mijn ogen. Het gevoel thuis te komen. Achteraf denk ik dat het weer thuis komen was bij mezelf, bij de dingen die ik daar geleerd heb. En die zo ver weg lijken als je weer mee moet draaien in de malle molen van het dagelijkse Hollandse leven. In Wadi Rum heb ik het echte leven weer herontdekt. De waarde en zin van ons bestaan en de nietigheid van alles waar wij ons zo druk om maken…
Kamelen retraite, niets en toch alles hebben
Deze keer heb ik 4 prachtige dagen doorgebracht met Brenda en een andere Nederlandse vrouw op trektocht met de kamelen. Kamelen zijn dieren die me ook altijd hebben gefascineerd. Misschien herken ik wel iets van mezelf in ze. Het koppige karakter, het onverstoorbare, het onverwoestbare…
Prachtige woestijnwezens… Ze geven zich niet zomaar gewonnen. En dat is mooi…
‘s Nachts slapen onder de sterrenhemel, overdag op of naast de kamelen; samen op stap en op ontdekkingsreis. Een ontdekkingsreis naar jezelf, het universum, de geschiedenis en het ware bestaan van niets hebben maar tegelijkertijd alles hebben wat je maar voor mogelijk kan houden.
Vrijheid, liefde van mens en dier. Leven in het nu en met de elementen. Met dat wat voorhanden is. Een ongelooflijk rijk bestaan.
Paardenleven in de woestijn
De paarden heb ik nog niet genoemd. Want ook de paarden bezocht ik dagelijks tijdens mijn eerste bezoek aan de Wadi Rum. Omdat het toen zo warm was kon ik niet zo veel voor ze betekenen dan ze aandacht geven en er op toezien dat ze genoeg te eten en te drinken hadden.
Elegante sterke dieren die het woestijnleven gewend zijn. Ook dit is niet te vergelijken met de groene weiden in ons rijke westen en de manier waarop hier met ze omgegaan wordt.
Terugkijkend denk ik dat de dieren hier zo verwend zijn dat daardoor een stuk van hun eigenheid verloren gaat. Misschien schop ik hiermee tegen wat schenen maar ik bedoel het niet verkeerd.
Omdat de dieren in de woestijn het moeten doen met dat wat voorhanden is, richten ze zich op een andere manier van leven. Zijn andere waarden belangrijk en heeft ieder een andere plaats in de keten van leven. Zo ook de mens. Elk levend wezen in de woestijn heeft elkaar op de een of andere manier nodig om te overleven. Dat geeft een andere dimensie aan het bestaan.
Het zou mooi zijn hier nog eens verder naar te kunnen kijken.
Wie weet… in de toekomst.
Want wie het hart van de woestijn kent, wil altijd terug…
De woestijn heeft me dichter bij mezelf gebracht en naar de andere waarden van het leven. Waaronder voor mezelf mogen kiezen en lucht geven aan de dingen die ik in me draag.
Zoals werken met klei, dat is voor mij nu een ontdekkingstocht. Zoals mijn leermeester me vertelde: de klei geeft terug wat je er in stopt, hoe je voelt. En dat is echt zo! De energie uit je handen vloeit naar de klei en zo is het hele proces een soort spiegel. Maar waarmee werkt dat eigenlijk niet zo? Mijn website: www.kilntreasures.com
4. RESET MET KAMELEN IN DE WADI RUM – NYNKE LAVERMAN
Mijn naam is Nynke Laverman, ik ben singer/songwriter en kom uit Friesland. Het jaar 2019 nam ik de rust om te broeden op een nieuw te zetten stap. Een reset. Wat is echt belangrijk, waar sta ik nu en waar zou ik over een paar jaar willen zijn. Niet alleen in mijn vak, maar ook als moeder en als mens.
In maart van dat jaar trok ik er in m’n eentje op uit, voor een (te) korte reis door het woestijnlandschap van Jordanië, waar van oudsher de Bedoeïenen wonen. Misschien wel letterlijk een reis naar de leegte, om opnieuw van iets vervuld te raken. Tien dagen maar, omdat ik het lastig vond mijn jonge kinderen langer te moeten missen. Ik heb veel gereisd, maar was nog nooit in de woestijn geweest. Via een interview in de krant zag ik dat Brenda als Nederlandse retraites verzorgde in de Wadi Rum. Haar manier van in het leven staan, sprak me meteen aan: je intuïtie volgen en het avontuur daarbij niet uit de weg gaan. Warm en nuchter tegelijk. Ik boekte meteen.
Een betoverend landschap. Machtige, eeuwenoude rotsformaties in allerlei tinten rood en oranje tegen een eindeloos blauwe lucht. In het kalme ritme van de kameel met wie ik dag na dag over de zandvlaktes liep, nam ik de woestijn in me op. De eerste dag overviel me na een paar uur een geluksgevoel dat je kunt hebben als alles even lijkt samen te vallen: de natuur, de rust, het heerlijke weer en ikzelf die daar middenin liep. Wat een schoonheid, wat een rijkdom!
Het was geweldig om samen met Brenda en Mansour een aantal dagen door de woestijn te slenteren en ondertussen getrakteerd te worden op verschillende soorten massages, meditaties, heerlijk eten en bijzondere ontmoetingen met o.a. Bedoeïenenfamilies. We hebben zelfs een avondlang gezongen bij het vuur!
De retraite heeft me ook op een spoor gebracht voor nieuwe songs, alleen misschien op een andere manier dan ik had verwacht. Aan het einde van elke dag zochten we naar een plek om te slapen; een kloof uit de wind waar de zon ons ’s ochtends zou wekken. Ik was geschokt dat elke kloof die we inliepen, bezaaid was met plastic afval, afkomstig van toeristen. Elke dag zouden we een aantal vuilniszakken vullen als ritueel voor het opmaken van ons kampementje. Ik denk dat Brenda en Mansour zo al heel wat zakken de woestijn uitgedragen hebben! De mens. Hoewel ik mijn best deed mijn aandacht te richten op de natuur om me heen, die toch echt overweldigend aanwezig was, was het de mens die steeds opnieuw bezitnam van mijn gedachten. Wie zijn we nou eigenlijk? Waarom gaan we zo achteloos met onze omgeving om? Hoewel ik me had voorgenomen het hier op mijn nieuwe album niet over te hebben, werd me nu opnieuw duidelijk dat ik er niet om heen kon.
Toen ik in 2007 een tijd bij een nomadenfamilie op de steppen van Mongolië verbleef, werd bij mij het zaadje voor dit onderwerp al geplant: we zijn als Westerse mens de verbinding met onze natuurlijke omgeving kwijtgeraakt. ‘Je kunt nooit meer nemen dan je geeft’ is voor nomaden een simpel gegeven waarnaar je leeft. Die wijsheid. Waar hebben wij haar gelaten?
2019 werd een jaar van rust en reflectie, een sabbatical. Het heeft me doen zoeken naar een andere toon, een andere taal. Ik realiseerde me dat ik me wilde uitspreken en ben daarbij gek genoeg zachter gaan zingen, minder woorden gaan gebruiken, minder gaan dóen. Er komt heel wat op ons af de komende tijd. Een klimaatcrisis, een biodiversiteitscrisis, pandemieën. Hoe gaan we daarmee om? Plant, het nieuwe album dat uiteindelijk ontstond uit de retraite in de Wadi Rum, is een hoopvol protest dat gaat over het omgooien van onze manier van denken, over verandering in jezelf. Durven we bekende wegen te verlaten, vertrouwde patronen te doorbreken, de stilte toe te laten? Durven we het even niet te weten?
We staan voor een uitdagende tijd, die veel van ons zal vragen. Eén ding wat ik van de afgelopen periode geleerd heb, is hoe essentieel het in zo’n situatie is om tijd te nemen. ‘Als je geen tijd hebt, moet je tijd nemen’ zei filmregisseur Pieter Verhoeff. Een paradox, maar een waarheid als een koe. Ook al hebben we met de klimaatcrisis voor de deur geen seconde te verliezen, toch moeten we pas op de plaats maken om vanuit rust en reflectie de juiste keuzes te kunnen maken. Op persoonlijk vlak heeft het jaar rust in 2019, met als aftrap de retraite bij Brenda in de Wadi Rum, veel voor mij betekent. Naast ‘gewoon’ een nieuw album heeft het doorgewerkt in allerlei radicale persoonlijke keuzes (afvalvrij leven, biologisch & vegetarisch eten, consuminderen, etc.) met als centrale de vraag: hoe geven we een leefbare planeet door aan onze kinderen?
Ik hoop dat er nog lang mensen onder de bezielende begeleiding van Brenda mogen genieten van de overweldigende vlaktes en rotsformaties van de Wadi Rum. En dat die met de tijd steeds schoner en schoner zullen worden. Omdat we ons zullen realiseren dat de natuur prima zonder ons kan, maar wij niet zonder de natuur.
Na de landing kwamen we in een kleine hal. Er waren Jordaniërs, een groepje toeristen van een reisorganisatie en wij. Bij een houten balie haalden we ons visum:
‘Welkom!’ zeiden twee beambten die ons vol nieuwsgierigheid aankeken.
Het was 2007 en mijn eerste keer in Jordanië. Inmiddels is de hal vele malen groter en zit de douanebeambte in een glimmend hok. De vorige keer werd ik bijna dagelijks wakker geroepen door de muezzin, meerdere keren per ochtend, omdat verschillende moskeeën verschillende tijden aanhouden. Het was alsof hij altijd direct naast mijn bed stond.
Met een megafoon.
Dit jaar hoor ik ze bijna niet meer.
Ook ligt er meer afval, maar het kan zijn dat het me nu meer opvalt. Bij mijn eerste bezoek had ik nauwelijks verwachtingen, omdat ik weinig van het land wist. Jordanië betoverde mij, dus de tweede keer waren mijn verwachtingen hoog.
Misschien wel te hoog.
Maar toveren kan het land nog steeds.
We rijden deze keer met een huurauto door het land. Dat is makkelijker dan met het openbaar vervoer en daardoor bezoek ik nu plekken die ik nog niet ken zoals de doopplek van Jezus (indrukwekkend!), het ruïnedorpje Dana (met prachtige vergezichten) en Madaba (mozaïeken).
Ramadan
Tijdens onze reis begint de ramadan. Als we onderweg zijn, hebben we er weinig last van. We kunnen bij benzinepompen en winkeltjes alles kopen wat we willen. Vervolgens lopen of rijden we naar een verlaten plek om ongezien te eten en te drinken. Alleen de laatste dag in Madaba vinden we lastig. We zijn al uitgecheckt en de vlucht gaat pas ’s avonds laat. Dan wil je af en toe even ergens kunnen uitrusten. In de stad zelf is alles dicht. Net buiten de stad vinden we een restaurant dat vooral leeft van bussen vol toeristen. Daar kunnen we op het terras in de schaduw zitten en wat drinken en eten.
In het Zuiden hebben we veel minder van de ramadan gemerkt, misschien omdat het daar toeristischer is. Zowel in Aqaba als Petra waren veel restaurants overdag open en we zagen daar ook veel Jordaniërs eten, drinken en roken. Voordeel van deze tijd is de surrealistische ervaring: elke avond gaan de mensen bij zonsondergang gezamenlijk eten waardoor alle straten zijn uitgestorven, net als de winkels waarvan de deuren gewoon openstaan en alle koopwaar op de stoep staat.
In Madaba lopen we op zo’n middag langs een bakkertje waar ze zoete pannenkoekjes bakken. We blijven nieuwsgierig staan en krijgen er een aangeboden. Ik wil gelijk proeven, maar bedenk me op tijd dat dat niet netjes is. De mannen lachen en gebaren dat ik het gerust al mag opeten. Het is door alle vriendelijkheid een extra zoete pannenkoek.
Sowieso vind je de beste maaltijden niet per se in een restaurant, zeker niet als je gevoelig bent voor sfeer. In de juiste setting kan een gortdroog, voorverpakt cakeje smaken naar zoete, sappige sinaasappels.
Vroeg in Petra
In Petra wil ik altijd vroeg op pad om zowel de warmte als de drukte voor te zijn. ’s Ochtends om 6 uur sta ik te trappelen voor de poort. Veel hotels in Petra geven een ontbijtpakketje mee. Dat is een groot woord voor een koekje, cakeje, een pakje sap en soms een zakje chips. Vervolgens klim je naar een hoger punt en geniet je van je snacks met uitzicht op de stenen gevels onder je. Dan smaakt het heerlijk. Tijdens een ander topontbijt at ik een baguette die een Fransman nog niet zou eten als hij omkwam van de honger, tussen de pilaren van Jerash.
Tijdens mijn eerste reis naar Jordanië werd ik ziek in Petra. Ik lag een paar dagen op mijn donkere hotelkamer en ging van mijn bed naar de wc en weer terug. Daarna was er geen tijd meer om nog naar Wadi Rum te gaan. Deze keer gelukkig wel!
Wadi Rum, de beste maaltijd in Jordanië
Ik ben geen fijnproever en vaak vind ik het prima het hele avondeten over te slaan. Maar ik blijk wel degelijk plezier aan eten te kunnen beleven. In Iran ontdekte ik dat ik een dipper ben: geef mij een stuk brood en een bordje baba ganoush op een binnenplaats met een klaterende fontein en ik ben volmaakt gelukkig. De beste maaltijd van Jordanië eet ik in de woestijn.
Ver van de bewoonde wereld.
In het donker.
We zijn twee dagen in Wadi Rum, samen met Brenda. Eerst scheuren we vier uur rond met een jeep. Dan hebben we theepauze voor we onze paarden bestijgen. Brenda had ons overtuigd om in de open lucht te gaan slapen in plaats van in een tentenkamp. Vanuit Nederland, in de beschutting van ons warme, schone huis met stromend water klonk dat zeer aantrekkelijk. Inmiddels wordt het spannend, want een wc is best fijn en wie weet wat voor beestjes er allemaal in mijn oor kruipen als ik in het zand lig te slapen.
Als ik twee uur later met zadelpijn van mijn paard afspring, zie ik ons ‘kamp’: een windscherm rond een paar comfortabele matrassen. We krijgen thee en daarna wordt het al snel donker. Een collega van Brenda heeft voor het vuur gezorgd en hij zet een grote koekenpan met het diner voor ons neer met vers brood erbij.
Eten op een matrasje onder de sterrenhemel van Wadi Rum, met zand in je haar, in je oren, onder je nagels en waarschijnlijk ook in de pan, smaken de aubergines en aardappels alsof je ze nog nooit eerder hebt gegeten.
Van de sterrenhemel heb ik niet lang kunnen genieten. Toen ik eenmaal onder mijn dekbedje lag en de lamp werd uitgedaan, ging ook mijn lichtje uit.
De volgende ochtend werd ik door de zon gewekt. Nog slaperig nip ik van de thee en eet brood met verse, zachte kaas, olijfolie en kruidendip. De deken over mijn benen, de zon op mijn hoofd, goede gesprekken en zicht op rode bergen. Ik blijf eten.
Soms, als ik op een paard door de woestijn rij
In Jordanië is bijna alles indrukwekkend genoeg om over naar huis te schrijven, maar het hoogtepunt van deze tweede reis was onze toch op de rug van een paard door Wadi Rum. Te midden van een eeuwige stilte waarin je alleen de hoeven door het zand hoort klossen. Tussen blauwe lucht en rode aarde. In een tempo waarin je alles extra goed in je kan opnemen.
Ik heb altijd kennishonger. De betekenis van de vlag, de diepte van de dode zee of de geschiedenis van Lawrence of Arabia; ik dorst altijd naar kennis en Google is mijn beste vriend.
6. CHRISTENEN EN MOSLIMS PELGRIMEREN NAAR DE VOETAFDRUK VAN DEZELFDE HEILIGE – MARIËTTE VAN BEEK
Jordanië is een belangrijke bestemming voor religieus gemotiveerde toeristen. Volgens zeggen kwamen Abraham en Mozes, maar ook Jezus en Mohammed in dit gebied langs. Veelal verrassend voor westerlingen is dat christenen en moslims elkaar op veel pelgrimsplekken tegenkomen. Ze delen aanzienlijk meer dan ze dachten. Wie een wandeling langs de Jordan Trail waagt, hoort vanzelf de verhalen van moslim- en christelijke families.
Zondag in Madaba
Het is onmogelijk om uit te slapen. De klokken van de Grieks-orthodoxe Sint-Joriskerk luiden al voor zeven uur ’s ochtends en mijn bed staat in het kerkelijke gastenverblijf. Er is geen ontkomen aan opstaan. Eerder was ik al gewekt door de oproep tot het gebed van een moskee iets verderop. “Bidden is beter dan slapen”, zong de muezzin. Nou, vooruit dan maar. Ik schiet in de kleren en woon de zondagsmis bij. Anders dan in Nederland zit de kerk ook op een doorsnee zondag stampvol. Na de mis ga ik net als vele parochianen even een praatje maken met priestermonnik Innokentios. Hij presenteert bonbons op een schaaltje en vertelt hoe moslims en christenen vreedzaam samenleven in Jordanië.
Kruisvaarderskastelen en Petra
Het was natuurlijk niet altijd pais en vree in het land. Daar getuigen alleen de kruisvaarderskastelen al van. De toerist op een gemiddelde Jordaniëreis doet meestal alleen het kasteel van Kerak aan, maar hoe dan ook zou het jammer zijn als de geschiedenis van religieuze strijd en overheersing in de vakantieherinnering blijft overheersen. Het gebied dat nu Jordanië heet, dankt zijn unieke karakter aan een mengelmoes van invloeden. Die lees je misschien nergens duidelijker af dan in Petra, de befaamde rots-stad in Zuid-Jordanië, die al sinds 1985 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat. De Nabateeërs leefden er te midden van de grafkamers van hun voorouders en vereerden hun goden op een hooggelegen offerplaats. Romeinse tempels en kerken volgden in latere eeuwen. Van alles treft de bezoekers nog volop restanten aan.
Zuid-Arabische goden
In de kuststad Aqaba liggen midden op een stoep de ruïnes van wat wel beschouwd wordt als het oudste christelijke kerkje ter wereld. Met de verspreiding van het christendom trad er langzaamaan een belangrijke verandering op in de geloofsbeleving van de volkeren in het gebied. Van polytheïsten werden ze monotheïsten. De Nabateeërs aanbaden rotsen en van oorsprong Zuid-Arabische goden; de Romeinen hadden hun pantheon grotendeels aan de Grieken ontleend. De christenen brachten het woord van Jezus en de ene God, de moslims verspreiden de boodschap van Mohammed en Allah. Zoveel eeuwen later levert dat nogal wat bedevaartsoorden in Jordanië op. Maar wie net als ik opgegroeid is in een katholieke of protestantse familie in het Westen verbaast zich vooral over de diversiteit aan pelgrims die hij op een aantal toeristische hotspots treft.
Vervloekte steden
Neem de berg Nebo. Het zou de berg zijn waar Mozes voor het eerst over het Beloofde Land uitkeek. Het weer is vaak helder dus kun je dat als bezoeker gewoon nadoen. Het is niet ongewoon dat je daarbij te midden van een buslading christenen uit India en een schoolklas van moslimse scholieren uit Jordanië staat. De profeet die de eerste groep Mozes noemt, heet Musa voor de tweede. Joden, christenen en moslims kennen nu eenmaal een gemeenschappelijke aartsvader: Abraham (Ibrahim). Hetzelfde tafereel herhaalt zich in Bethanië, de doopplaats van Jezus (Isa) nabij de Jordaan. Minder bekende gedeelde bedevaartsplekken zijn de grot van Lot (Lut) boven de Dode Zee (nabij Safi en ruïnes van de vervloekte steden Sodom en Gomorra), de bron van Mozes (Musa) in Wadi Musa en de begraafplaats van Aäron (Harun), de oudere broer van Mozes, op de top van een berg in Petra.
Voetafdruk van Sint Joris
Ondertussen is er ook iets met Sint Joris, de heilige die volgens de christelijke traditie een draak versloeg en ook altijd als zodanig wordt afgebeeld. Madaba’s beroemdste kerk, die met het eeuwenoude mozaïek van een landkaart van het Heilige Land, is weliswaar aan Sint Joris gewijd, maar in Salt krijgt hij meer aandacht. Op een rotsblok in de eveneens Grieks-orthodoxe Sint Joriskerk aanschouwde ik niets minder dan de voetafdruk van de heilige ruiter zelf. De voetafdruk is zorgvuldig overdekt met een vitrine om hem te beschermen tegen pelgrims die dit sacrale plekje graag zouden aanraken. Salt is net als Madaba een multireligieuze stad. Je vindt er godshuizen van iedereen. Sint Joris’ voetafdruk trekt niet alleen christenen maar ook moslims. Maar, en nu komt het, Sint Joris heet niet alleen anders voor moslims, hij wordt anders geïdentificeerd.
Reuzengraf
Sint Joris wordt herleid tot de befaamde mysticus Al-Khadir, die ook een rol speelt in de Koran. Hij wordt daar niet met name genoemd, maar is later als zodanig door islamitische geleerden geduid. Hij had volgens hen een onderhoud met Musa (Mozes). Niet iedereen is het er overigens over eens dat Al-Khadir dezelfde is als Sint Joris, maar omdat de herkomst van Sint Joris zelf ook in mysteriën gehuld is, is religieuze versmelting wel begrijpelijk. Een gelovige hoeft ook niet alles te snappen. Dat maakt de tombe van de islamitische profeet Yusha (de Bijbelse Jozua) net buiten Salt eveneens duidelijk. Het is een megalang graf, omdat het verhaal wil dat Yusha een reus van tien meter was. Niemand die hem bezoekt, twijfelt daaraan. Wie de moslimpelgrims volgt, komt behalve dit graf nog vele anderen belangrijke schrijnen in Jordanië tegen. Ze zijn deels van metgezellen van de profeet Mohammed geweest of van martelaren, vrome lieden die stierven vanwege hun geloof.
Bij de mensen thuis
Nieuwsgierig naar alle verhalen, kom ik het liefst bij de mensen thuis. Laat de Jordan Trail daar nu uitstekend gelegenheid toe bieden. Dit langeafstandswandelpad voert door heel Jordanië en is volgens zeggen het pad dat Mozes, Jezus en Mohammed in deze contreien hebben gevolgd. De verschillende etappes zijn prima los te doen, maar meerdaagse tochten maken het wel interessanter. Dan kun je afwisselend logeren bij christelijke en moslimfamilies in het gebied en maak je al pratend en etend kennis met hun geloofsideeën en tradities. Het échte leven in Jordanië dus.
Mariëtte van Beek is arabist, reisjournalist, schrijver van de Dominicus reisgids voor Jordanië, samensteller en redacteur van de verhalenbundel Te Gast in Jordanië en reisleider met een passie voor religieus cultureel erfgoed en pelgrimeren wereldwijd. In haar planning staat een multireligieuze pelgrimsreis door Jordanië i.s.m. Brenda van den Brink. www.facebook.com/Mirakelzreizen.nl/ en www.mirakelzreizen.nl (vanaf zomer 2021).
‘Hier heb je de sleutel, dan kun je zelf het kasteel open doen,’ zegt de politieagent en duwt Jan de sleutel van Qu-sayr Amra in de handen.
Het is ook nog erg vroeg, wanneer we ons melden bij dit juweel van een kasteel. Het dagpersoneel is er nog niet en de man heeft er geen zin in om het hele eind naar het kasteel te lopen, iets wat hij ongetwijfeld al heel vaak heeft gedaan. Nou, wij hebben er wel zin in en ik loop op gepaste afstand achter mijn kasteelheer aan, die met de nodige flair zijn kasteel voor mij opendoet.
Dit kasteel is echt een schoonheid met zijn bolvormige koepels en zachte zandkleuren. Totaal onvoorbereid stappen we het gebouw binnen en zijn diep onder de indruk van de bloedmooie fresco’s. Helemaal terecht dat UNESCO dit gebouw op de werelderfgoedlijst heeft gezet. De meningen zijn verdeeld; wat is dit gebouw ooit precies geweest? Men neigt naar een herberg, een khan. Mocht dit waar zijn dan is dit kasteel de eerste islamitische herberg in de wereld. De fresco’s zijn lekker pikant en gewaagd voor die tijd. De islam staat immers geen afbeeldingen toe. De blote vrouw met de stevige, ronde billen laat helemaal niets aan de verbeelding over en staat er na eeuwen nog steeds gekleurd op. Het gebouw wordt niet voor niets een hoogtepunt in de Oostelijke Woestijn genoemd. Qusayr (klein kasteel) had ook een eigen badhuis met een put, die maar liefst vijfentwintig meter diep is. We gluren voorzichtig over de rand en kunnen de bodem van de put niet zien.
Ik vind deze fresco’s wel bij een herberg passen; ze zijn uitdagend met veel wijn, veel vrouwen en veel lol. Op dit moment worden de fresco’s zorgvuldig gerestaureerd door Italiaanse vakmensen. In Italië weten ze wel waar een goede fresco aan moet voldoen. Het ziet er allemaal veelbelovend uit.
Ooit hebben hier pistachebomen gestaan en was er voldoende water om de stoffige reiziger van genoeg badwater te voorzien. Wat bijzonder om zoveel moois in dit eindeloze niets te zien. Na onze rondleiding sluit Jan zorgvuldig zijn kasteel af, levert de sleutel weer in bij het inmiddels gearriveerde dagpersoneel en betalen we het entreegeld. Ook al ben je kasteelheer, er moet wel door iedereen betaald worden. Kastelen zijn duur in het onderhoud en men kan nu eenmaal geen onderscheid maken…
We gaan verder naar ons laatste woestijnkasteel: Qasr Al-Harrane, dat best wel mooi is, maar volledig in het niet valt bij Jan zijn kasteel. Het kasteel lijkt meer op een fort dan een kasteel. We zijn net voor de dagjesmensen aan en lopen door het kasteel met dikke muren en stevige trappen. Het lijkt nog het meest op een grote, vierkante doos met fraaie, ronde hoeken. Een mooie plek om even een kop koffie te drinken en een vaak gesmolten stroopwafel te eten.
De volgende dag wilde ik koffie gaan drinken en ik voelde me heel erg bewust dat ik een vrouw was. Het verschil tussen man en vrouw is best groot en zowel op straat als in de koffiehuizen zag ik vooral mannen. Maar ik vond een plek, dronk mijn koffie en vervolgde mijn reis. Op het busstation ontmoette ik mijn reisgenoot met wie ik de komende 7 dagen samen zou doorbrengen, 6 dagen op paarden in de woestijn. We konden naast elkaar zitten in de bus al moesten we er echt om vragen aangezien mannen en vrouwen meestal niet naast elkaar zitten. Op het moment dat we aankwamen was het donker maar ineens waren we in de woestijn!
Ik ging naar Brenda haar huis, de vrouw bij wie ik een maand zal blijven. Brenda is de moeder van mijn vriend in Nederland, zij is op de een of andere manier de reden dat ik hier ben. Mijn vriend vertelde me 3 jaar geleden over haar, zijn moeder die met paarden in de woestijn woont. Dit is altijd in mijn gedachten gebleven en dit jaar had ik een sterk gevoel om haar te ontmoeten, om de woestijn te bezoeken, om in de buurt van paarden te zijn. Toen ik contact met haar opnam, zei ze dat ik welkom ben zolang ik wil. Ze motiveerde me om eerder te komen om deel te nemen aan een reis van zes dagen in de woestijn op een paard. Dus hier leef ik het Bedoeïenenleven in de woestijn.
27 oktober
6 Dagen als Bedoeïenen in de woestijn met de paarden
Eerst gingen we met 2 paarden, Brenda, de toerist die Omar heet en 2 bedoeïenen Feisal en Abdullah die met een jeep kwamen om al onze spullen te vervoeren; water, voedsel voor ons en de paarden, kookgerei, onze bedden. Na 2 dagen veranderde de setting in Brenda, Omar, 3 paarden en Abdullah en Abdullah. En ik natuurlijk.
De eerste 2 dagen deelde ik een paard met Brenda, een volledige Arabier! Best spannend, moet ik zeggen, best een paard. Later reed ik op het 3e paard dat kwam, een jonge merrie, heel wild en die echt van racen houdt. Ze wordt vergeleken met een Ferrari en niet voor niets. Best spannend voor mij sinds het 15 jaar geleden was dat ik reed. Ik was best nerveus, maar Brenda vertrouwde me op de paarden, dat gaf me vertrouwen.
Het moment dat we echt op de paarden de woestijn in gingen is moeilijk te beschrijven. Het was boven al mijn verwachtingen, groter dan mijn dromen.
Brenda vertrok met de jeep en ineens waren ik en Omar alleen in de woestijn. Ze wezen ons een richting aan over waar we heen moesten en op het moment dat we niet meer wisten waar we heen moesten, zagen we de jeep heel ver weg, dus we wisten welke kant we op moesten. Hoe kon ik ooit verwachten dat ik zonder gids een Arabisch paard zou rijden door de woestijn. Mijn verbeelding was dat een woestijnlandschap saai moet zijn, maar nu weet ik dat deze woestijn een van de – of misschien wel de mooiste plek op aarde is!
Het veranderende licht, de immense rotsen, het verre uitzicht, het zand; dan rood, paars, roze, geel, wit, grijs of soms zwart, het steeds veranderende landschap dat er nooit hetzelfde uitziet. Ik zou me hier nooit vervelen. We zagen zelfs wat bloemen en planten, wat vogels en natuurlijk kamelen.
We leven, eten en bewegen als bedoeïenen, nomaden in de woestijn. Bedoeïenen zijn erg gul. Ze zorgen zo goed voor ons! We krijgen grote ontbijt, lunches en diners. Ze zullen altijd veel meer koken, zodat niemand zich tekort voelt gedaan. En thee. Nogmaals, ik moet zeggen dat er niets gebeurt zonder thee. Kleine kopjes, de hele dag door. 4 verschillende potten op het vuur. Een met suiker, een zonder, een sterkere met suiker, een met alleen water. Soms ook een pot koffie met kardemom erin. We slapen onder de sterrenhemel, op een matras en met voldoende dekens om het in de koele nachten warm te hebben. Ons toilet is de woestijn, waar je maar wilt. Evenals de douche wat betekent een flesje water om je mee af te spoelen. We slapen vroeg en worden wakker met de zon. De paarden staan om ons heen, sommige aan een lijn, en misschien een los. Ze vinden het heerlijk om in het zand te rollen. De namen zijn; Barq, Sarah en Theeb.
We kunnen het allemaal heel goed met elkaar vinden. Omar vertaalt graag alle gesprekken voor mij. We hebben veel plezier en delen alles wat ongebruikelijk is voor ons en we lachen om onszelf. Brenda is nu na 10 jaar een van de bedoeïenen. Ze is een sterke maar zeer vriendelijke vrouw die veel respect krijgt van de andere bedoeïenen, een bijzondere vrouw met een groot verhaal en veel wijsheid.
Abdullah nummer 1 is de compagnon van Brenda, ze werken heel nauw samen, ze hebben geen woorden nodig om te communiceren. Hij is de koning van de woestijn, kent de woestijn als zijn thuis. Daarnaast traint hij de paarden. Het is mooi om te zien hoe hij met ze werkt, van ze houdt en ze veel vertrouwen geeft. Abdullah wordt ook wel Abu Lana genoemd en spreekt gelukkig wat Engels.
Abdullah nummer 2, vol humor is dol op spelletjes. Ik denk dat hij 100 kopjes thee per dag drinkt. Abdullah van de thee spreekt slechts een handvol Engelse woorden, maar we worden vrienden en begrijpen elkaar in de taal van het universum.
Vandaag, dag 6 van de woestijnreis is er een om te noemen, het is de laatste dag en we keren terug naar huis. Ik werd om vijf uur wakker, veel te vroeg voor mij, maar Abdullah 2 was thee aan het zetten op een vuur en rookte me uit. Best een grappige situatie eigenlijk, maar na een tijdje ging ik gewoon een zandduin op om te chillen, en ik werd wakker met een prachtig uitzicht. Na het ontbijt, wat paardrijden, lunch en het maken van wat video’s laten we de paarden vrij rennen naar hun stal. Dit was de kers op de taart van een ongelooflijke reis. Het begon heel rustig, maar hoe dichterbij we kwamen, hoe meer snelheid ze kregen! Prachtig om ze na die 6 dagen vrij te zien. Een paard lieten we later los en we zagen waarom, ik wist niet dat ze zo snel konden gaan. Ik was blij om op de jeep te zitten.
Tijd om afscheid te nemen van Omar. Vanaf vanavond tot het einde van de maand zal Brenda haar huis mijn thuis zijn samen met 5 katten, 2 honden en 5 puppy’s.
2 november
Boodschappen doen
Na een dag hard werken in huis om alles weer schoon te maken voor het volgende avontuur gaan we in het donker naar het dorp voor een take-away en wat boodschappen. Het is vroeg donker, zonsondergang is rond 16.30 uur. Ik ben enthousiast omdat ik graag boodschappen doe in het buitenland. Daar begin ik me weer heel erg bewust te worden van mijn vrouw-zijn en al snel merk ik dat ook hier boodschappen doen een andere ervaring is dan in andere landen waar ik geweest ben. Behalve wij zijn er geen vrouwen op straat te zien. Ook ben ik aan het uitzoeken waarom we een take-away nemen en niet gaan zitten. We zijn in een heel traditioneel dorp. We zitten niet in het restaurant, het is gewoon niet iets wat vrouwen doen in het dorp. Als we in een supermarkt zijn, is een van de eerste vragen van de eigenaar of ik moslim ben. Nee was het antwoord, maar het was oké. Het hele dorp weet dat Brenda alleen is en dat ze dat zo wil houden, dus de man probeert niets. We keren huiswaarts en eten heerlijke shoarma met friet.
6 november
Vrouwen coöperatie
Ik sloot me aan bij Brenda bij de vrouwencoöperatie in het dorp voor hulp bij het vertalen van Nederlands naar Arabisch. Aangekomen bij de coöperatie ontmoeten we een Nederlandse man van 75 jaar die pottenbakker is. Hij heeft een missie om vrouwen in het dorp te helpen, ze een vaardigheid te leren, ze iets te doen te geven om hun eigen bedrijf in aardewerk te beginnen. In Kenia, Bolivia,… Het was een succes en nu heeft hij door ernstige gezondheidsproblemen niet veel tijd meer, die vrouwen helpen is zijn laatste wens.
Langzaamaan, een uur later dan gepland, komen er 4 vrouwen aan, 3 in boerka en een oudere dame met hijab. We beginnen met thee en dan begint de man te vertellen over deze missie. De vrouw lijkt enthousiast, ze zijn blij dat er iets gebeurt. Zoals een van hen ons vertelt: Ze wil hier zijn omdat het waarde geeft aan haar leven. Ze is sterk en wil niet stoppen hier te komen. Op dit moment zitten we in de coöperatie, een gebouw waar de stroom is uitgevallen omdat een man zijn vrouw thuis probeert te houden, wordt ons verteld. Wat de vrouw zegt, is dat ze echt lang en hard moeten vechten voor dit soort initiatieven. De meeste vrouwen krijgen deze kans niet eens en leven thuis het traditionele leven. Ik zou graag een vrouw willen fotograferen, maar dat lijkt voorlopig onmogelijk.
11 november
Mee op een driedaagse retraite en trektocht met drie kamelen
Vier Nederlandse vrouwen (Brenda, twee gasten en ikzelf), Abdullah en Abdullah en de auto.
Ik ben gefascineerd, geobsedeerd bijna door de kamelen. Brenda zei me al eerder dat ze denkt dat kamelen afstammen uit een ver ver verleden, een van onze voorouders, behorend tot de Dinosaurus. Ik realiseer me dat ik voor het eerst in mijn leven echt een kameel van dichtbij bekijk. Wat een dier! Ik kan het niet goed plaatsen omdat het niets is dat ik ken. Het lijkt mij inderdaad niet van deze tijd te zijn. De benen lang en dun met extra knieën en grote eelt bulten dragen een gigantisch groot lijf, te groot voor de benen. De voeten van het kameel zijn zacht, geen hoeven wat nogal onverwacht maar ook logisch is. Daaraan hangt dan een nek, drie dubbel zo lang met de buiging de andere kant op dan bij een paard het geval en aan het einde een hoofd met geometrische vormen maar tegelijkertijd ondeugend en grappig.
De geluiden die de kamelen produceren lijken niet van deze tijd of deze planeet te zijn. Het lijkt alsof ze met onze voorouders praten.
Op de borst van het kameel zit een soort van grote harde ronde platte bult.
Toen ik vroeg naar dit deel op de borst kreeg ik het volgende verhaal te horen:
Kamelen hebben een eeuwig geheugen. Wanneer iemand ooit een kameel (zeer) slecht heeft behandeld, zal de kameel dit zijn hele leven niet vergeten. Er was een man die een kameel ooit slecht behandelde, lang geleden, maar het gebeurde dat hij in een kamp herenigd werd met de kameel. Hij zag dat de kameel hem de hele nacht in de gaten hield, en hij schrok een beetje. Toen het kamp ging slapen maakte de man zijn bed op, maar ’s nachts sloop hij naar buiten en sliep ergens anders. De volgende ochtend vond hij zijn bed totaal vernield. De kameel was losgebroken. Om terug te komen op dit stuk op zijn borst, het is een heel sterke spier zoals een ‘spierbal’ en als de kameel wil kan hij er alles mee kapot slaan wat hij wil.
We gingen de woestijn in en ik kreeg mijn ervaring zittend op een kameelrug. Samen met de andere 2 Nederlandse vrouwen en Abdullah liepen we stukje bij beetje in een karavaan. Een lekker ritme in de wijde woestijn op een kameelrug is er een om te beleven. Ik voelde me een beetje bang zoals altijd op de rug van een dier terwijl de andere twee vrouwen meer in een meditatieve staat waren.
De volgende dag besloot ik samen met Abdullah en zijn kamelen te gaan wandelen. Ik heb zo genoten van dit gevoel! Naast de prachtige wezens, Abdullah voorop terwijl de kamelen hem volgen in de wijd open woestijn. Ik voelde me een echte woestijnvrouw, mijn stappen zwaar in het zand maar met het intense gevoel verbonden te zijn met de aarde.
’s Avonds vertelden de bedoeïenen me dat ze het gevoel hebben dat ze me al lang kennen en ze sloten me diep in hun hart. Het heeft me een prachtig gevoel gegeven van pure acceptatie en geliefd worden om wie ik ben, aangezien we niet veel met woorden spreken.
We sliepen onder een volle maan in een canyon van immense gigantische rotsen met de zachte, borrelende geluiden van de kamelen die teruggingen naar de tijd van de dinosauriërs.
12 november
Vandaag loop ik alsof ik een echte bedoeïenenvrouw in de woestijn ben terwijl de kamelen me volgen. Op het moment dat we vertrokken werd een kameel een beetje jolig en Abdullah gaf me de andere 2 kamelen om te begeleiden. Na een kameelkus vertrouwde de kameel me en volgde me bij elke stap terwijl hij in mijn nek ademde, zijn grote hoofd dicht achter me. Ik kwam erachter dat hij behoorlijk stinkt, omdat hij in mijn nek borrelde met schattige dinosaurusgeluiden. Het kon me niet veel schelen, de ervaring van het vertrouwen van deze dinosaurus in een landschap dat er niet uitziet van deze planeet terwijl de zon hoog staat, geeft me een klein maar sterk gevoel. Vele stappen volgen in stilte, ik ben moe en dorstig maar in een staat van extase.
19 november
Ik leer steeds meer over de cultuur en het blijft me elke keer meer en meer verbazen. Ik heb veel respect voor Brenda, de vrouw die mij ontvangt, voor haar beslissing om hierheen te verhuizen en hier alleen te gaan wonen. De cultuur is ingewikkeld, en zeker veel meer voor vrouwen. Toch heb ik geen vrouw buiten hun huis gezien.
21 november
Ik ben verliefd op de woestijn. De schoonheid is niet te beschrijven en het landschap is zo groot, ik wil het allemaal inademen. Ik kan het niet allemaal ademen omdat ik te klein ben, maar de wens voor meer van deze woestijn blijft aanwezig.
23 november
Gisteren tijdens een van mijn eenzame woestijnwandelingen met mijn camera in mijn hand, waar ik niemand zag behalve wat verloren vuil dat naar de uithoeken van de woestijn was geblazen vanuit kampen met toerisme, kwam ik bij een drukker toeristisch deel in de woestijn. Ik werd al 3 keer uitgenodigd (door mannen) om thee te drinken. Ik accepteerde hun uitnodiging niet omdat ze alleen met mannen waren (een groot gezin) en het maakt me een beetje boos om te beseffen dat hun vrouwen niet welkom zouden zijn en hoogstwaarschijnlijk altijd thuis zullen blijven.
Ze houden ervan om westerse mensen te hebben, het is een statusding en we lijken interessant voor hen, maar ook gastvrijheid zit diep in hun cultuur. Ik hoop de gastvrijheid mee naar huis te nemen, de Nederlandse cultuur kan hier veel van leren. Of in ieder geval mijn familie en ikzelf ook.
Ik kwam weg met het excuus dat het donker werd.
Winnaar SO Award, Dutch Photographers 2020
In 2020 werd ik genomineerd voor de Nederlandse fotografie award (SO Award, Dutch Photographers) en won de eerste prijs met de serie ‘valley of the moon’. Het project dat ik tijdens mijn reis in de woestijn maakte.
In dit project reis ik af naar de Wadi Rum woestijn, letterlijk vertaald als ‘valley of the moon’.
Met kleine interventies documenteer ik sporen die wij achterlaten. Globalisering, snel groeiend toerisme en een consumptie maatschappij zijn onderwerpen die ik subtiel in beeld breng terwijl de woestijn als contrastrijk decor dient.
Vanuit spiritueel opzicht trok ik de woestijn in om hier vervolgens 4 weken te verblijven en het besef van tijd te verliezen. Na 3 weken als nomade geleefd te hebben heb ik mijn camera opgepakt en ben ik op een intuïtieve manier mijn bevindingen gaan vastleggen. Waar in mijn omgeving soms alles lijkt te draaien om onderwerpen als tijd, status en geld etc. wilde ik graag het tegenovergestelde opzoeken: een worden met de elementen in de natuur, de stilte en daarmee dus ook mijzelf.
De schoonheid en stilte van de woestijn staan in contrast met de hongerige maatschappij waarin wij leven. De woestijn is primitief en hier ben je op jezelf aangewezen, je leeft in plaats van te worden geleefd.
Ik leef als een moderne nomade en zonder vaste werk- of verblijf plaats beweeg ik mij voort, zoekend naar een plek die mij voedt. Ik trok een maand lang de woestijn in om te leren van de Bedoeïenen. De grootte van de woestijn liet mij beseffen mens te zijn, klein maar van invloed op deze wereld. Waar zo goed als niets is, vind je vrijwel alles. Mijn beelden zijn reflecties van bevindingen en gedachten. ‘Een druppel is een oceaan op zichzelf’.
Jordanië heeft een diepe indruk op ons gemaakt, we hebben zulke bijzondere dingen gedaan en meegemaakt. In de hete maand augustus kun je best veel zien en doen.
Dana, onverwachts groen
We zijn meteen vanaf het vliegveld naar Dana gereisd. De kleurcontrasten in Jordanië zijn enorm. Rode rotsen, gele en rode woestijn, en ook onverwachts veel groen.
Natuurgebied Dana, hoog in de bergen, hoe groen was dat! Wel een hele andere omgeving dan woestijn die ik in gedachten had.
Heet Petra
Petra, was bijzonder, wel erg heet, dus dat vroege opstaan( 5u daar zijn) was echt nodig. Neem echt genoeg water mee, want als je helemaal naar boven gaat naar de “Monastery” dan kom je op een warme dag gesloopt bij de uitgang.
Naar de woestijn om te leren paardrijden
Na Petra werden we naar de woestijn gebracht waar we Brenda zouden ontmoeten. We kennen elkaar al heel lang want we hebben samen gewerkt als schoonheidsspecialiste en massage therapeut in Nederland.
We kwamen naar de woestijn om te leren paardrijden in 2,5 dag. Zowel mijn moeder als ik hebben daarvoor nog nooit op een paard gereden en het was best wel spannend.
Paardrijden, gewoon op een paard gezeten voor het eerst! Wat ons altijd zal bijblijven is het slapen midden in de woestijn onder de mooie sterrenhemel, de Melkweg was gewoon te zien! Zo gaaf.
Ontmoetingen
De mensen die we ontmoeten tijdens onze reis, hebben een diepe indruk nagelaten. De bedoeïenen, in de dorpjes, in de woestijn, bij de zee, in de stad! Zoooo lief en leuk.
Ik kwam naar Jordanië om te duiken
Maar waar ik voor kwam, was het duiken in de Rode Zee. Helder blauw water! Aangezien het een rustige periode was, had ik mijn eigen privé gids. Normaal ga je met groepen van 6 ofzo. Dus dat was mijn geluk. Ik kan echt genieten van de mooie onderwater wereld! Zo veel verschillende gekleurde vissen, verschillende koralen. Op een duikstek, ben helaas de naam vergeten hebben ze een oorlogs-tank laten zinken. Het is leuk om objecten die normaal niet zo vredelievend zijn in die mooie rustige omgeving te zien. Nu, hebben ze nog veel meer laten afzinken, meerdere tanks, jeeps en zelfs een heus vliegtuig.
En dan geen kleintje, want je kan er doorheen! Dus ik zou zeggen, de Rode Zee bij Aqaba is echt de moeite waard. Wel een heel klein minpuntje, als men iets van afval heeft, dan laten ze dat achter op de stranden en picknick plekken, dus onderwater kwam je dat dan ook tegen. Volgens mij is dat nu stuk minder want ik kom op internet foto’s tegen van onderwater clean-ups. Dus ze hebben ook door dat ze de onderwaterwereld moeten behouden!
Overwinning
Wat voor mij en m’n moeder ook bijzonder was in de Rode Zee, is dat zij heeft gedoken! Echt zo stoer. Want ze zei altijd ik ga wel mee als jij duikt maar ik ga het zelf niet doen en daar was ze heel stellig in.
Op de terugweg zijn we bij de Dode Zee langs gegaan. Je mag zeker niet vergeten om te drijven in de Dode Zee! Zo gek dat je niet zinkt! Pas wel op met wondjes en scheren! Je gaat dat zeker voelen door al dat zout. Rond de Dode Zee in het noorden is meer water te vinden zoals de Wadi Mujib, een canyon met een waterval, waar je door het water kunt trekken, maar daar waren we te laat voor. We zijn nog wel even gestopt bij een ander riviertje maar dat was helaas ook weer sterk vervuild. Bij de Dode Zee was gelukkig alles schoon.
We zagen laatst weer de foto’s van onze Jordanië reis, genieten! Mooie herinneringen!
Van alles wat we hebben gezien en gedaan in Jordanië blijft de woestijn me het meeste bij. Echt iets magisch dat je met niets kunt vergelijken.
Iets creëren maakt me tevreden en internationale inspiratie geeft mij een lange nagenietfactor. De inspiratie van mijn reis door Jordanië in 2018 werkt drie jaar later nog door. Ik wilde graag Wadi Rum zien met al haar kleurschakeringen en échte creativiteit, geen toeristische frutsels.
Brenda van den Brink, van Jordan Desert Journeys, met wie ik enkele dagen door de Wadi Rum woestijn ben getrokken, heeft creatieve contacten voor me gelegd die ik kon gaan bezoeken. Eén van die contacten is net buiten Wadi Rum. In Disi staat een laag gebouw met bijgebouwen eraan. Geen opsmuk, etalage of elk seizoen een make-over zoals in Nederland gewoon is. Dit gebouw is simpelweg en met een speciaal doel voor ogen in gebruik genomen door The Disi Womens cooperative. Hier wordt door lokale bedoeïenen vrouwen prachtige keramiek gemaakt. Op bestelling of voor de artistieke markt ‘Souk by the sea’, elke vrijdag in de stad Aqaba. De vrouwen verdienen met deze keramiek in hun onderhoud.
Ik zeg: Salaam aleikum! Ismie Astrid…en dan heb ik al vrienden gemaakt bij de vrouwen in Disi. Het is, na eerst wat onwennigheid, gezellig. Hier mogen geen mannen komen, binnen ging de zwarte gezichtsbedekking van de boerka omhoog en hadden we plezier ondanks de weinige woorden die we gemeen hadden. Met mimiek, handen en tekeningetjes kun je hele fijne gesprekken voeren. Jordaniërs zijn ontzettend gastvrij, ze zorgen echt voor je. Direct wordt shay (thee) aangeboden, ik zeg nooit nee tegen thee, maar hier helemaal niet! Sterke zwarte thee met salie en veel suiker. Nederlanders zeggen: ‘Nee, doe geen moeite ik ga zó weer weg/o, ik heb thuis nèt gehad!’ Of ‘nou, eentje dan’. Maar dat is hier not done. Overleven in de woestijn was afhankelijk van eten, drinken en onderdak en daarom is het een aangeboren karaktertrek van de nomadische bedoeïenen om niet alleen voor hun eigen mensen te zorgen, maar ook gastvrijheid te bieden aan elke vreemdeling. Heerlijk die cultuurverschillen en gelukkig zijn er verschillen, anders hoef ik niet op reis.
De inspiratie halen de vrouwen uit de natuur of van de Petrogliefen op de rotsen. Op die Petrogliefen (rotstekeningen) was ik eerder op de reis al zó verliefd geworden dat ik, als een jonge, soepele geit, de rotsen opklom voor een close-up. Speciaal voor dit prachtigs had ik van huis bakpapier meegenomen en een contépotlood. Met de tekenspullen in mijn mond ben ik omhoog geklommen naar deze magnifieke Petrogliefen. En nog wel op schoenen die ik aan mijn voeten had vastgebonden met repen van een rood/witte bedoeïenen sjaal, omdat de zool losliet en begon te flappen.
Die kameel in de rots (met maar één bult…) was het meest perfecte exemplaar wat ik heb gezien. Groter dan twee handen. Zó mooi dat ik al ontroerd werd op de weg naar boven….met plastic in mijn mond mompelend ‘O wat is dit mooi’. Ik heb met mijn vinger het reliëf gevoeld. Ik heb iets aangeraakt wat door een prehistorisch mens is gemaakt!
Ik heb een ibex naast de kameel overtrokken. Dat paste nèt op dat papiertje. Is het perfect? Dat van mij niet, het origineel wel.
In het atelier van The Disi Women’s cooporative heb ik antilope-stickers geplakt op kleine keramieken kommetjes voordat ze de glazuurbehandeling kregen. De contour van de antilope blijft zo vrij van glazuur. Ik telde elk potje hardop in het Arabisch (Ik hoop dan dat ik het goed uitspreek, voor je het weet zeg je totaal iets anders… De woorden voor kameel en mooi lijken ook wel erg op elkaar hoor.).
Jordanië met haar relaxte ‘alles komt goed houding’ zit in mijn hart. Als ik in gedachten weer even terug wil drink ik een kopje zwarte thee met échte Jordaanse salie (nu weer zonder suiker…).
Hoe heerlijk is het om af en toe weg te glippen uit de realiteit en mijmerend terug te denken aan een vakantie? In mijn geval is dat het overnachten in de woestijn van Wadi Rum. Meer dan eens denk ik terug aan deze geweldige reiservaring. Waar ik sliep onder een dikke berg dekens in de buitenlucht en dagelijks werd gewekt met het gebed van Abdullah, die ook zo lief was om vers gemaakte thee en dadels voor mij klaar te zetten. Na het ontbijt, stapten we op onze paarden en trokken we verder de woestijn in. Op naar een volgende fantastische plek waar we ons kamp op zouden slaan.
Mijn reiservaring in Jordanië lijkt wel een droom als ik eraan terugdenk. De kleuren en geuren, de diversiteit aan natuur, het één zijn met de natuur en je paard. De stilte die je ervaart. Het meedeinen in het ritme van een eeuwenoude cultuur. Ik had eens iets gelezen over paardrijden in de woestijn, en de klik die ik met Brenda had in het eerste contact gaf mij direct vertrouwen. Een bepaalde gastvrijheid, openheid en puurheid welke ik vervolgens het hele verblijf heb mogen ervaren. Mijn ervaring in de woestijn was een opeenstapeling van bijzondere momenten. Overdag met de paarden was ik verbaasd hoe de woestijn verandert gedurende het rijden. Je verwacht een onveranderlijk landschap maar ieder uur waande ik mijzelf in een nieuwe omgeving met de meest adembenemende uitzichten en rotspartijen. Elke uur was weer een nieuw schilderij. Een aantal keer per dag werd er een kampvuur gestookt en thee gemaakt. En was ik verrast wat voor lekkers je geserveerd kunt krijgen met een simpele pot, een pan en een ketel!
Voordat ik onder mijn dikke berg dekens kroop werd er echt lekker gekookt, vertaalde Brenda de moppen van Abdullah en was er op een avond live muziek met fluit en Arabische liedjes. Er is niets in de woestijn maar toch is alles er. We hebben zelfs gedanst.
De laatste dag zijn we op kamelen gaan rijden, hoe bijzonder! Vanuit de tent waar ik sliep die nacht zag ik ze zo aan komen sjokken. Hun ritme, de hoogte, een compleet andere zit – een prachtige afwisseling en afsluiting.
Mijn freelancerbestaan zorgt ervoor dat ik vaak op reis kan en de kans krijg om verschillende culturen en landschappen op te snuiven. Dit doe ik dan ook graag. Zeker niet om de welbekende vinkjes te zetten of om ‘kijk mij nou’ uit te stralen naar mijn omgeving, maar puur omdat ik een connectie op wil bouwen met het land. En omdat ik al deze reiservaringen meeneem in mijn dagelijkse doen en laten. Heel eerlijk: het was best even wennen, de stilte en rust, geen wifi. Vooral als je een aantal dagen daarvoor nog in een drukke stad verblijft.
En hoe verder we de woestijn in trokken, hoe minder sporen we zagen, hoe meer we op onszelf waren. Het kan je een bepaalde onrust geven waaraan je je moet overgeven… want uiteindelijk is tijd iets wat niet geldt. Maar is de verbinding met de natuur en cultuur juist waar het om draait. Brenda, Abdullah en de paarden hebben ervoor gezorgd dat ik van dichtbij kon meevoelen, proeven en ervaren hoe het is om in een woestijn te leven. Dankzij hen ben ik een magische ervaring rijker. Wadi Rum is een droomplek. Dank jullie wel.
Een paar jaar geleden kwam ik in aanraking met de Tao Te Ching van Lao Tse. Het vormde het begin van mijn zoektocht naar de essentie van zijn 81 levenslessen. Mijn boek ‘Het paradijs van Lao Tse’ neemt je mee in deze eeuwenoude wijsheid en laat zien hoe deze vanuit een modern perspectief gelezen kan worden. De Tao blijkt verrassend rijk en actueel. De eenheid van alles is de natuur van de mens; zo leert de Tao, maar hoe worden we ons bewust van onze natuur? Mijn boek is, net als mijn reis in de woestijn, een uitnodiging je ware natuur te ontdekken en te omarmen.
“Dit gaat niet meer veranderen”, waar het allemaal begon
In februari 2007, gedurende een slapeloze nacht, zat ik op de rand van mijn bed en drong het tot me door: “dit gaat niet meer veranderen”. De jaren daarvoor had ik erg mijn best gedaan om mezelf in een baan te proppen die niet paste. Ik had een burn-out en kampte met ernstige slaapproblemen. Na poging nummer drie om er iets van te maken, viel het kwartje op zijn plaats. Ik heb me (weer) ziek gemeld, echter deze keer met de bedoeling om te vertrekken.
Een paar maanden later, toen de deal rond was, herinner ik me nog de magische woorden die ik tegen mijzelf zei: “en nu ga ik doen wat ik wil doen”. Ik schopte de televisie eruit en boekte mijn eerste reis naar Jordanië. Zes weken later zat ik op de achterbank van een taxi en reed door Amman op weg naar de Citadel. Deze hele vakantie zat vol nieuwe ervaringen Het jaar daarop ging ik weer, deze keer naar Syrië en Jordanië. Van het een kwam het ander en zo kreeg ik het lumineuze idee om in Jordanië te gaan wonen. In september 2010 zette ik de eerste stap en verbleef 3 maanden in Amman. In de jaren daarna ben ik heen en weer gereisd tussen Nederland en Jordanië. Ik heb uiteindelijk mijn huis verkocht om me permanent in Amman te vestigen. Ik leerde een beetje Arabisch, reisde het hele land door, leerde nieuwe mensen kennen en probeerde werk te vinden. Alles lukte behalve het laatste. Uiteindelijk kwam de bodem van de schatkist in zicht, en was het geld op. Ik zag geen andere mogelijkheid, dan teruggaan naar Nederland, met niks, naar niets. Eenmaal terug, in 2013, dwaalde ik een jaar lang rond van de ene naar de andere plek, tot ik uiteindelijk een plaats vond waar ik wat langer kon blijven.
“Zwart, zwarter, zwartst”
Toen het stof wat was neergedaald, laaide de frustratie en boosheid op. Het hele avontuur was zo anders verlopen dan ik had gehoopt. Alles voelde zwart. Ik dacht: “als alles zwart is, laat het dan ook maar zwart zijn”. Ik wilde wild schilderen met zwarte verf. Via een simpele advertentie op het prikbord van de plaatselijke supermarkt kwam ik bij Susanne terecht en hier werd mijn eerste creatieve project geboren “inner expression, een verkenning van het duister”. Er ging een geheel nieuwe wereld voor me open, waarvan ik geen idee had dat ik het in me zat. Het ene leidde tot het andere en zo ben ik 5 jaar geleden met de Soul Art Certification begonnen. Mijn grootste ontdekking is dat creatieve expressie een soort fundering geeft aan trauma en die bodemloze put van ander emotionele pijn. Door met andere ogen naar mezelf te kijken kwam ik er achter dat dat waarvan ik dacht dat er allemaal mis met me was, juist mijn grootste kracht is. Al mijn zwart kreeg een gouden randje. Ik ben inmiddels bijna klaar met mijn soul art certification opleiding en mijn huis is veranderd in een art-studio waar de creatieve projecten de ruimte hebben overgenomen. Op dit moment ben ik bezig om te kijken hoe ik hier een bedrijf van kan maken.
“Sense Jordan”
Sinds ik terug ben in Nederland voelen mijn Jordanië-ervaringen vaak zo ver weg. Alsof het niet echt gebeurd is. Nadat Brenda mij had gevraagd of ik mee wilde doen aan haar e-boekproject, werd ik op een nacht wakker met een raar bevreemd gevoel. Ik herinnerde me iets uit Jordanië. Ik zag, hoorde en voelde mezelf rijden door Irbid, laat op de avond, op weg terug van Umm Qais naar Amman. Ineens besefte ik “verrek dat ben ik, ik ben daar echt geweest”. Veel van mijn Jordanië-ervaringen zijn verweven met deze diepe innerlijke ervaringen en een zintuiglijk bewustzijn. Ik noem dat “sense-Jordan”.
Dit zijn mijn 6 favoriete “sense Jordan” plekken:
Umm Qais. Deze antieke Grieks-Romeinse stad in de noordelijke heuvels van Jordanië, dichtbij de Israëlische, Libanese en Syrische grens, voelt zo controversieel. Aan de ene kant is het rustig en vredig met uitzicht over de Golanhoogten en het meer van Tiberius. Tegelijkertijd, hoe dichtbij alles ook lijkt, is het onmogelijk om naar de andere kant te gaan. Afgesloten grenzen, militaire controleposten, soms geweerschoten in de verte. Welkom in het Midden-Oosten. Het blijft bijzonder hoe vriendelijk de Jordaanse soldaten zijn.
Jerash. De eerste keer dat ik deze Grieks-Romeinse stad bezocht, besefte ik: “deze stenen waarover ik nu loop zijn meer dan 2000 jaar oud, precies dezelfde stenen waarover de oude Romeinen liepen”. Omringd door de pilaren, tempels en andere ruïnes, voelde ik me terugkeren naar de oudheid en in een fractie van een seconde vielen toen en nu even samen.
De Dode Zee. Het avontuur van de dode zee begint al met de rit ernaar toe, afdalend in de diepte naar het laagste punt op aarde. Zodra je uit de auto stapt, slaat de zware lucht als een dikke deken om je heen en ervaar je een stilte waarin een diepe wijsheid verweven zit. Eenmaal in het water, voel je hoe het water je draagt. Het gaat vanzelf gaan, hoe minder je doet hoe gemakkelijker het gaat.
Kings High Way. De Kings High Way is de weg die je van Amman naar Petra brengt. Onderweg passeer je Madaba, Mount Nebo, Karak met het kruisvaarder kasteel, en uiteraard mijn favoriete onderdeel, de “Grand-Canyon van Jordanië” de Wadi-Mujib. Via een slingerende weg met fenomenale uitzichten daal je af de diepte in naar de bodem van de kloof. Via een soortgelijke bochtige weg klim je weer omhoog. Eenmaal boven kijk je nog even achterom en denk je …wow!
Petra. Petra is zonder enige twijfel de “must see” van Jordanië. Mijn favoriete plek in deze Nabateese stad ligt in een uithoek, hoog op de rots van de Monastery. Nog een klein stukje doorlopen en dan kijk je recht in de woeste afgronden van de Wadi Arabia. In de ongerepte schoonheid van deze ruige rotsformaties zie ik een adembenemend weerspiegeling van ons ware zelf, onze ware aard, wie wij in essentie zijn.
Wadi-Rum. Er valt veel te zeggen over het kleurrijke desolate droomlandschap van de Wadi Rum. Voor mij springt de diepe stilte eruit. Toen tijdens mijn eerste bezoek in 2007 aan de rum, in de late avonduren de generator (voor de stroomvoorziening) werd uitgeschakeld, werd ik overdonderd door een oorverdovende stilte. Bam! En Wow! Zoiets had ik nog nooit eerder meegemaakt. Het was echt BAM en WOW!. Op een latere reis, toen ik een nacht in de rum doorbracht, hoorde ik in de stilte van de vroege ochtend de beweging van de vleugels van de vogels die in de lucht vlogen.
De stilte, en het vervolg
In de stilte ervaar ik diepte, in de stilte ervaar ik creativiteit, in de stilte vond ik mezelf terug en ontdekte ik een fundering in mijn bestaan.
In het najaar van 2022 hoop ik mijn eerst Sense Jordan retraite te organiseren in de stilte van de Wadi Rum. Stilte als de bron van creativiteit op weg terug naar onszelf, naar andere manier van zijn. Meer details in volgen in het voorjaar van 2022.
Jordanië trekt me steeds opnieuw omdat ik van de woestijn houd. Ik heb ook andere plaatsen in Jordanië bezocht. Mijn camera is mijn belangrijkste reisattribuut om alles vast te leggen wat ik tegenkom en me intrigeert. Tijdens wandelingen leg ik het straatleven of het Bedoeïenenleven met de dieren in de woestijn vast. Soms een detail, soms een overzicht. Gefascineerd door mensen en kleuren laat ik de foto’s meestal het verhaal vertellen.
Inmiddels ben ik al vier maal in Jordanië geweest en het zal niet de laatste keer zijn.
Je zult niet de eerste zijn die allerlei kruiden meeneemt uit Jordanië als souvenir. De tot mooie bergjes “geëtaleerde” kruiden in allerlei kleuren maken het nog aantrekkelijker. De overvloed, de gespecialiseerde kruidenwinkels die naast de kruiden meestal verschillende soorten koffie aanbieden. Veel “natuurlijke” potjes en flesjes en ja slangenolie is ook verkrijgbaar maar ik ga liever voor de Nigella olie. Het is voor mij en vele anderen altijd een feestje in de kruidenwinkel.
Voorzien van een heerlijk aangeboden kopje thee met kruiden tijdens mijn zoektocht naar mooie natuurlijke producten, kom ik vaak thuis met heerlijke zeepjes, kruiden, lijnzaad, honing van de imker en wat oliën voor salades of voor mijn huid. En vergeet niet dat de herborist voor allerlei ziekten een remedie heeft. Bloemen, schors, bladeren, plantenwortels of de hele gedroogde plant waarvan je thuis meestal thee zet of de kruiden op een andere manier toepast.
De Jordaanse keuken
Jordaniërs zijn trots op hun keuken die je mediterraan kunt noemen. Veel gerechten zijn ook verkrijgbaar in de buurlanden. Ieder huis heeft zijn eigen “geheime” recept en meestal komt dat door het kruidenmengel dat ze zelf samenstellen. In Jordanië kun je zeggen dat maaltijden die thuis met liefde zijn klaargemaakt veel de keuken in de restaurants overtreffen. De meeste gerechten zijn met eenvoudige ingrediënten samengesteld. De kruiden maken het af. De meeste gerechten zijn niet heet en pittig maar zeer smaakvol door de heerlijke melange aan kruiden en de hoeveelheid daarvan. Hieronder vind je een aantal makkelijk te bereiden recepten om de smaak van Jordanië te proeven of om herinneringen op te halen.
Olijfolie
Hoewel nauwelijks geëxporteerd is de pure Jordaanse olijfolie voor mij de echte. De meeste mensen in het dorp hebben wel een aantal olijfbomen op het erf staan. In oktober/november is de olijvenpluk. Een deel van de olijven wordt thuis ingemaakt voor de rest van het jaar en de rest wordt naar de pers in het dorp gebracht. Grote blikken van zo’n 16 liter gaan weer mee terug naar huis. De olijven krijgen alleen een eerste persing, dus wat je eet is de extra vierge olijfolie met alle gezonde eigenschappen van de olijf.
Ontbijt
Een echt Bedoeïenontbijt bestaat uit zeit zeitoun en zatar (olijfolie en tijmmengsel) dat je met liefst vers zelfgebakken brood dipt en eet. Het tijmmengsel bestaat voor het grootste deel uit (wilde) tijm met wat sesamzaadjes en wat zout en kruiden. Er zijn verschillende soorten mengsels te koop maar het wordt ook thuis gemaakt door zelfgeplukte tijm te drogen en daar naar smaak de kruiden en sesamzaad aan toe te voegen. Tijm bevorderd de concentratie dus veel kinderen eten dit als ontbijt voordat ze naar school gaan.
Van geiten- en schapenmelk maken de vrouwen yoghurt. Door de yoghurt verder te laten uitlekken ontstaat een soort kwark. Hoe langer je de yoghurt laat uitlekken hoe dikker het wordt. Daar worden balletjes van gedraaid die in olijfolie worden bewaard en gegeten.
Voor de laatste stap voegt men meer zout toe. Van deze substantie maakt men ballen zo groot als een tennisbal. Deze worden in de zon gedroogd in de woestijn, bovenop het tentdoek van de geitenharen zwarte Bedoeïenententen. Zo krijg je de echte jameed (gedroogde yoghurtballen). In de winkel kun je nu ook kant en klare vloeibare jameed in een pak of emmertje kopen). Ook karnen ze de melk met als resultaat een zoute karnemelk en boter met of zonder zout.
Al deze varianten kun je aantreffen op de ontbijttafel. Samen met het platte brood.
De zoute karnemelk die op een gegeven moment gaat fermenteren wordt ook gedronken om de vasten te verbreken tijdens de Ramadan, samen met dadels.
Van schapenmelk wordt schapenkaas gemaakt. Bijna nooit te koop behalve op de ontbijttafel van de Bedoeïenen in de woestijn.
Een variant die wel verkrijgbaar is in blikken is de gezouten schapenkaas, ook heerlijk. Om de kaas zachter van smaak te maken en het meeste zout er uit te laten trekken laat je de reepjes kaas een tijdje in water liggen.
Vaak worden er nog wat plakjes tomaten en komkommer bij geserveerd.
In hotels krijg je meestal een buffet ontbijt vaak aangevuld met westerse gebruiken en artikelen.
Lunch
De lunch is de belangrijkste maaltijd van de dag. Meestal schuift de hele familie aan. De Bedoeïenen serveren de maaltijd op een grote platte schaal waar iedereen omheen zit, vaak op de grond. Veel eten met hun rechterhand, soms is er een lepel. Je eet van je eigen “hoekje” naar het midden. Vaak ontstaan er “bruggetjes rijst” tussen de deelnemers. Meestal wordt er veel meer gekookt dan nodig omdat er altijd gasten kunnen aanschuiven. De restjes worden later gegeten. Bij feesten nemen de vrouwen meestal een pannetje of zakje eten mee naar huis voor de thuisblijvers. Soms wordt de rest van de maaltijd uitgedeeld aan minderbedeelden in de buurt. En als het echt niet wordt opgegeten dan wordt het op straat gelegd naast de afvalbak voor de zwerfdieren.
Mansaf
Dit is hét traditionele Jordaanse gerecht dat je eens geproefd dient te hebben. Wij zijn er dol op, de smaak kun je nergens mee vergelijken. De soep die bij het gerecht hoort wordt van gedroogde yoghurt gemaakt. Inmiddels zijn daar bij veel gezinnen de pakken kant en klare jameed voor in de plaats gekomen, maar met de échte van yoghurtballen gemaakte soep vind ik de mansaf het lekkerst.
Recept mansaf:
Voor 4-5 personen
-4 stuks zrak brood of plat brood zoals pita brood, om de grote schaal mee te bedekken
-2 ½ kilo lamsvlees of kip met de botten er nog aan
-1 kg vloeibare jameed yoghurt
-1 ½ kilo fijne rijst die wat plakt
-2 liter lams- of kippen bouillon
-5 g kurkuma
-20 g hele kardemon
-2 uien
-3 laurierbladeren voor het lamsvlees
-zout naar smaak
-een bos peterselie
-ongebrande pinda’s of gepelde amandelen of pijnboompitten
Bereiding:
Kook het lamsvlees of de kip met de botten samen met de grof gesneden uien en de hele kardemonpitten en bij lamsvlees ook de laurierbladeren.
Meng de helft van de bouillon met de vloeibare yoghurt jameed en breng dit aan de kook. Laat het mengsel dan op een zacht vuur een half uur pruttelen.
Voeg het vlees of de kip toe en laat dit samen nog een kwartier koken.
Maak de rijst klaar met de andere helft van de bouillon en voeg kurkuma en zout naar smaak toe.
Frituur de pinda’s, amandelen of pijnboompitten tot goudblond in een beetje olie.
Snijd de peterselie fijn.
Serveer de rijst op het zrak brood in een grote platte schaal.
In het midden de stukken vlees of kip.
De soep in een kom om extra naar smaak over de rijst te scheppen.
Garneer met de pinda’s of noten en de peterselie.
Nagerecht
Beroemde nagerechten zijn de Baklava (bladerdeeg met noten en honing- of suikerwater), Kunafa (zoet zacht kaasgerecht), Hareeseh (zoet griesmeelgebak soms met kokos en amandelen), Um Ali (gekookt gerecht met in melk en crème gekookt brood of bladerdeeg met rozijnen en soms met amandelen). In hotels vind je vaak ook fruit.
Avondeten
Het avondeten bestaat meestal uit allemaal schaaltjes verschillende mezze’s die geserveerd worden met het platte brood.
Hummus (kikkererwtenpasta), Foul (gekookte gedroogde tuinbonen), Falafel (hoewel dit ook als laat ontbijt gegeten wordt). Baba Ganoush (auberginepasta), plakjes tomaten, komkommer, een blikje tonijn of sardines, kaas, olijven, ingemaakte zoute gefermenteerde komkommers, rettich, bloemkool en wortel. Maar ook warme hapjes zoals galaya (tomaten en ui schotel).
Recept baba ganoush (aubergine dip)
-aubergine
-sesampasta
-knoflookteentje
-citroen
-olijfolie extra vierge
Bereiding:
Gril de aubergine op gas of in houtvuur of in de oven tot helemaal gaar.
Haal de schil er af en maak te aubergine fijn. Of met vork en mes of met een blender.
Voeg sesampasta toe naar smaak.
Pers de knoflook en voeg toe.
Voeg citroensap toe naar smaak.
Serveer in een plat kommetje en strijk glad met wat groeven (voor de olijfolie) met een lepel.
Schenk er wat olijfolie over.
Serveren met pitabrood om te dippen.
Recept shorba addis (linzensoep)
Voor 3-4 personen
-250 g oranje linzen
-1,5 liter kippenbouillon
(of de vegetarische variant met 1,5 liter water, een ½ eetlepel tijm en een ½ eetlepel kurkuma)
-100 g ui
-15 g knoflook
-beetje olie om de groenten in te fruiten
-3 g peper
-zout naar smaak
-15 g komijnpoeder
-citroenen naar smaak
Je kunt als extra (zeker voor de vegetarische variant) een kleine aardappel, 3 wortels en 100 g tomaten toevoegen aan de soep.
Bereiding:
Schil alle groenten en was ze.
Was de linzen verschillende malen.
Fruit de groenten in een grote pan in wat olie.
Voeg de linzen toe en meng alle ingrediënten.
Voeg na 5 minuten de kippenbouillon toe of het water met de tijm en kurkuma.
Breng het mengsel aan de kook en laat het daarna zachtjes pruttelen tot alles gaar is.
Blend de soep met een staafmixer en voeg peper en zout toe naar smaak. Als laatste de komijn poeder.
Serveer met (veel) citroensap en pita brood.
Natuurlijk is de Jordaanse keuken veel uitgebreider, dit is slechts een hele kleine greep uit de maaltijden. Jordanië is een reis voor de smaakpapillen, probeer zoveel mogelijk verschillende maaltijden, lekkernijen en delicatessen uit van het land. Dan krijg je een idee hoe lekker en gezond de Jordaniërs kunnen koken. Ze kunnen uren praten over het koken, de maaltijd en de ingrediënten. Ze hebben plezier tijdens het koken dat aan alle kinderen geleerd wordt. Hoewel de mannen thuis bijna nooit koken, doen ze dat wel op hun terrein, de woestijn. En bij feesten.
Meestal niet in restaurants verkrijgbaar zijn de gevulde druivenbladeren, gevulde courgette, aardappel, aubergine en gevulde gerolde koolbladeren.
Een heerlijk hapje tussendoor is de Fatayer, gevulde (blader) deegbroodjes met kaas, spinazie, aardappel en meer.
Thee
Jordaniërs zijn echte theeleuten. Vooral zoete thee al zie je nu een tendens van minderen met suiker. Wat de thee bijzonder maakt zijn de kruiden die ze er in doen.
Salie (meremia), mint (nana), tijm (zatar), kaneel (girfe), venkel (jansoen). En soms een kruidenmengsel met salie, kardemom en kaneel. Thee wordt standaard in kleine glaasjes geserveerd.
Koffie
Voor de koffie liefhebbers, meestal kom je 3 soorten koffie tegen. De Turkse koffie in de mooie kannetjes. Met veel suiker (helwa), met middelmatig suiker (wassad) of zonder suiker (sade). Vaak wordt er kardemom aan toegevoegd wat de koffie een heerlijke smaak geeft. Verkrijgbaar in veel merken. Drink niet het laatste uit het kopje/beker, dat is de koffie die naar beneden zinkt. Het is een smaakvolle koffie.
Arabische koffie is licht van smaak en lijkt nauwelijks op koffie hoewel men wel koffiebonen gebruikt voor het bereiden. Deze worden lichter gebrand, traditioneel in een soort koekenpan met lange steel en uiteraard op houtvuur. Dan stampt men de gebrande koffiebonen in een zware vijzel en als laatste voegt men kardemon en soms ook kruidnagel toe. Deze koffie wordt standaard bij veel officiële feesten geserveerd maar ook bij huwelijken en begrafenissen.
En aangeboden in regeringsgebouwen en andere instanties. Er zijn veel tradities rond deze koffie, dus als je ergens de kans krijgt probeer aan een ceremonie mee te doen. De koffie wordt met de linkerhand uit mooie daarvoor gemaakte schenkkannen geserveerd in speciale minikopjes zonder oor.
Amerikaanse koffie is gemaakt van oploskoffie. De Jordaniërs drinken wel oploskoffie maar dan met veel poedermelk, een klein beetje oploskoffie en veel suiker.
Laat je verrassen en maak ook een reis door de smaken van Jordanië!
Heeft “Jordanië in geuren en kleuren” je geïnspireerd om
Jordanië eens nader te leren kennen of te bezoeken en wil
je meer informatie ontvangen?
Op de website: www.jordan-desert-journeys.com met veel voorbeeldreizen, themareizen, excursies, creatieve workshops vind je al wat ideeën en mogelijkheden voor een reis.
Je kunt altijd contact met ons opnemen via info@jordan-desert-journeys.com, om over je wensen te mailen, je vragen te beantwoorden of om bijvoorbeeld een vrijblijvend adviesgesprek aan te vragen.
Heb je een andere vraag of wil je gewoon eens kennis maken? Neem dan contact met mij op via info@jordan-desert-journeys.com of 00962-779258743
Gratis e-book geschreven door Jordaniëkenners, gasten JDJ, vrijwilligers en Brenda die sinds 2009 in de woestijn woont.
Ontvang het e-book gratis in je inbox, met reisinspiratie, wat vertellen gasten over hun gemaakte reis, recepten en tips om het echte Jordanië te leren kennen.
